तिहार हिन्दूहरूको दोस्रो महान् चाड हो । यसलाई उज्यालोको पर्वका रूपमा लिइन्छ । यमपञ्चकका पाँच दिनमध्ये लक्ष्मीपूजाका दिन विशेष उल्लास छाउँछ । गोवद्र्धन पूजा र भाइटीका हिन्दूहरूका लागि विशेष मानिन्छन् । रंग, फूलमाला, मिठाई, उज्यालो तथा पूजाआजाबीच रमझमका साथ तिहार मनाइन्छ । विदेशमा भएका नेपालीहरूमात्र नभै भारत, बंगलादेश, म्यानमार, बेलायत, अमेरिका, चीन, मलेसिया,

कोरिया आदि देशमा हिन्दू तथा गैरहिन्दूहरूले दीपावलीलाई विशेष महत्वका साथ मनाउँछन् । यद्यपि दीपावली मनाउने तौरतरिका भने भिन्न छन् । कतिपय देशमा कुलदेवताको पूजा गरी नयाँ वर्षको स्वागत स्वरुप दीपावली गर्ने चलन छ ।

भारत

तिहारका अवसरमा गरिने दीपावलीलाई भारतमा चल्तीको भाषामा दिवाली भनिन्छ । यो अवसरमा भारतका विभिन्न ठाउँमा मेला लाग्छ । बजार तथा ठूला सहरहरूमा आतिसबाजी गरिन्छ । दीपावलीको दुई दिनअघि अर्थात त्रयोदशीका दिन धनतेरस मनाइन्छ । धनतेरसमा नयाँ भाँडाहरू किन्नु शुभ मानिन्छ । दीपावलीका बेला विभिन्न थरीका मिठाई तयार गरिनुका साथै गणेश तथा लक्ष्मीको पूजा गरिन्छ । मानिसहरू आफन्त, साथीभाइका घर गएर मिठाई एवं उपहारहरू घुमघामका साथ आदान–प्रदान गर्छन् । दियो–बत्ती, आतिसबाजीले भारतका गाउँसहर औंसीको रातमा उज्यालो हुन्छ । यतिबेला पवित्रताको प्रतीक रंगोली कोरेर तथा बत्ती बालेर घर उज्यालो बनाइन्छ । लक्ष्मीपूजाका दिन बनाइने रंगोलीले घरमा सुख–शान्ति तथा समृद्धि भित्र्याउने विश्वास गरिन्छ । 

चीन

बौद्ध, ताउ, कन्फ्युसियस धर्मको बाहुल्यता रहेको चीनमा हिन्दूहरूको पनि राम्रै प्रभाव छ । चीनमा दीपावलीलाई ‘नेइ महुआ’ भनिन्छ । त्यहाँ बसोबास गर्ने हिन्दूहरूले आफ्नै तरिकाले तिहार मनाउँछन् र दीपावली गर्छन् । दीपावलीको दोस्रो दिनदेखि चीनमा नयाँ संवत सुरु हुने भएकाले गैरहिन्दूहरूले भने अलिक भिन्न रूपले दीपावली गर्छन् । त्यहाँ दीपावलीलाई प्रकाश पर्वका रुपमा पनि लिइन्छ । व्यापारीहरूले हिसाबकिताबको नयाँ खाता खोल्दै धूमधामका साथ यो पर्व मनाउँछन् । यतिबेला घरको मूल ढोकाका दुवैतर्फ मानव आकृतिका कागज टाँगिन्छ भने त्यहाँ रंगीविरंगी प्रकाश छर्ने लाल्टिन पनि राखिन्छ अनि मीठा–मीठा परिकार बनाएर यो उत्सव मनाइन्छ । 

जर्मनी

क्रिस्चियन धर्मावलम्बीहरूको बाहुल्यता रहेको जर्मनीमा पनि दीपावाली गर्ने चलन छ । त्यहाँ एक–अर्काको सु–स्वास्थ्य तथा दीर्घायुको कामना गर्दै दीपावली मनाइन्छ भने गिर्जाघरहरू झिलिमिली पारेर सजाइन्छ । जर्मनीमा ऋतु परिवर्तनका कारण लाग्ने रोगहरूबाट छुट्कारा प्राप्त गर्न धूमधामका साथ आतिसबाजी तथा दीपावली गर्ने परम्परा छ । 

मलेसिया

मलेसियामा दुष्टका विरुद्ध सज्जनले विजय प्राप्त गरेको उपलक्ष्यमा दीपावली गर्ने चलन छ । ‘हरि दीपावली’ भनिने यो उत्सवमा रावणविरुद्ध रामले विजय प्राप्त गरेको मानिन्छ । करिब १८ प्रतिशत हिन्दूको बसोबास भएको मलेसियामा फूल तथा तेलको दियोले घर सिंगारिन्छ । तिहार वा दीपावलीका बेला यहाँ रमाइलो मेला, सांगीतिक कार्यक्रम एवं आकर्षक खेलहरू पनि आयोजना गरिन्छ । 

म्यानमार र थाइल्यान्ड

म्यानमारमा गौतम बुद्ध अवतरण भएको अवसर पारेर दीपावली तथा आतिसबाजी गर्ने चलन छ । यो दिन बौद्ध मठहरूमा पूजाअर्चना गरिन्छ भने घर–घरमा रंगीविरंगी बत्ती बालेर सजाउँदै तथा खुसीयाली मनाइन्छ । थाइल्यान्डमा भने अनिश्चितताबीच जीवनलाई निरन्तरता दिने विश्वासका साथ केराले बनेको दियोमा मैनबत्ती, सिक्का एवं धूप राखेर दीपावली गर्ने चलन छ । थाइल्यान्डमा शिख, जैन, बौद्ध तथा हिन्दू परम्पराअनुरूप दीपावली गरिन्छ । 

बेलायत

बेलायतमा भारतीय तथा नेपाली हिन्दूहरूको बसोबास भएकाले तिहार मनाउँदै भव्य दीपावली गर्ने चलन छ । त्यहाँ लक्ष्मीको मन्दिरमा गएर पूजाआजा गरिन्छ । बेलायती प्रधानमन्त्रीले दीपावलीमा शुभकामना समेत दिन थालेका छन् । दीपावलीका अवसरमा मानिसहरूले आफ्नो घरलाई दीप तथा मैनबत्तीले सजाउँछन् । यस क्रममा लक्ष्मीको प्रसादका रूपमा मिठाई वितरण गरिन्छ । बेलायतमा भएका गोर्खा पल्टनमा पनि दीपावलीको रौनक छाउँछ ।

अमेरिका

हिन्दूहरूको बसोबास रहेको मुलुकमा अमेरिका पनि अग्रपंक्तिमा छ । भारत, भुटान, बंगलादेश, नेपाल आदि देशबाट अमेरिका पुगेका हिन्दूहरूले तिहार तथा दीपावली भव्य रुपले मनाउँछन् । सन २००३ मा ह्वाइट हाउसमा पहिलो पटक दीपावली मनाइएको थियो । अमेरिकी कंग्रेसमा पूर्व राष्ट्रपति जर्ज डब्लु बुसले दीपावलीलाई आधिकारिकता प्रदान गरेका थिए । सन् २००९ मा तत्कालीन राष्ट्रपति बराक ओबामा पनि दीपावलीमा रमाएका थिए । २०११ मा पनि अमेरिकामा भव्य दीपावलीको आयोजना गरिएको थियो । अमेरिकाका थुप्रै सहरमा हिन्दू परम्पराअनुसार दीपावली गर्ने चलन छ । 

सिंगापुर तथा इन्डोनेसिया

सिंगापुर र इन्डोनेसियामा पनि हिन्दूहरूको बाक्लो बसोबास छ । त्यहाँ स्थायी रुपमा बसोबास गरिरहेका हिन्दू तमिलहरूले धूमधामसँग दीपावलीको आयोजना गर्छन् । सिंगापुरमा सार्वजनिक बिदा नै दिने चलन छ । सिंगापुर प्रहरीमा भएका हिन्दूहरूले विशेष कार्यक्रमहरूको आयोजना गर्छन् । त्यहाँ दीपावलीलाई उत्सवकै रूपमा मनाइन्छ । इन्डोनेसियामा पनि हिन्दूहरूको बसोबास भएकाले धूमधामसँग दीपावली गरिन्छ । त्यहाँ बिहान तेलले स्नान गरेर नयाँ लुगा लगाउने, उपहार आदान–प्रदान एवं मन्दिरमा गएर पूजा गर्ने चलन छ । 

अस्ट्रेलिया

अस्ट्रेलियाका विभिन्न सहरमा भारतीय तथा नेपाली मुलका मानिसहरूको बसोबास भएकाले दीपावलीमा बेग्लै उत्साह हुन्छ । सन् २००६ मा मेलबर्नको फेडरेसन स्क्वायरमा भव्य रूपमा सामूहिक दीपावली आयोजना गरिएपछि अस्ट्रेलियाका अन्य सहरमा पनि दीपावली मनाउन थालिएको छ । यो अवसरमा नेपालीहरूका विभिन्न संघ–संस्थाले अलग्गै रूपमा दीपावलीको आयोजना गर्छन् । एक सातासम्म चल्ने दीपावलीको रौनकमा व्यापारिक भवनहरूलाई सजाएर झिलिमिली पारिन्छ । विशेष गरी भारतीय मूलका हिन्दूहरूले सामूहिक दीपावलीको आयोजना गर्छन् । 

श्रीलंका

श्रीलंकामा तमिलहरूले विशेष रूपमा दीपावली मनाउँछन् । त्यहाँ तेलले स्नान गर्ने, मिठाई वितरण गर्ने साथै मन्दिरमा गएर पूजा गर्ने चलन छ । यस क्रममा रातभर घर–आँगन झिलिमिली राखिन्छ । पावलीका अवसरमा विभिन्न खेल, आतिसबाजी, गायन, नृत्य संगीत, भोज आदिको आयोजना गरिन्छ । श्रीलंकाका हिन्दूहरूले पनि तेलको दियो बालेर धनकी लक्ष्मी देवीको आराधना गर्छन् । 

(एजेन्सीको सहयोगमा)