समाजमा अझै जातव्यवस्थाको जाँतो चलिरहेको भए पनि त्यसविरुद्ध जुध्ने व्यक्तिहरू विभिन्न क्षेत्रमा छन् । त्यसमा व्यक्तिगत रूपमै भए पनि व्यवस्थालाई निर्देशित गर्ने राजनीतिमा संलग्न नेताहरू पनि छन् ।

अनेकौँ कथा, किंवदन्ती, किस्सा, धार्मिक, सांस्कृतिक पक्ष जोडिएको बिस्का जात्राको मूलमन्त्र देशवासीलाई महामारी, विपद्बाट जोगाउने र देशवासीको रक्षा गर्ने, सहकाल, शत्रुनाश हुने विश्वास रहेकाले महामारी रोक्नकै लागि जात्रा रोकिँदा कुनै अनिष्ट नहुने संस्कृतविद् प्रा डा पुरुषोत्तमलोचन श्रेष्ठ बताउछन् । 

२० वर्षअघिसम्म भोटबाट घोडालाई नुन बोकाएर ल्याई तराईमा बेच्ने ‘भोटे’हरु दाङको तुलसीपुरस्थित पर्सेनीमा भेला भएर मेला भर्थे । नुन किन्न मानिसको भीड लाग्थ्यो । मेलामा घोडादौड हुन्थ्यो । धेरै दौडनसक्ने घोडा राम्रो मूल्यमा बिक्री हुन्थ्यो । जिल्लाभर भोटे मेला चर्चित थियो ।

३० वर्षअघि जब त्रिवि कीर्तिपुरमा स्नातकोत्तर पढिरहेका सन्जीव र अर्चना प्रेमी थिए । अर्चनाले कतैबाट ‘भ्यालेन्टाइन डे’ भन्ने सुनेकी थिइन्, सन्जीवले भने सुनेकै थिएनन् । हुन त प्रेमलाई एक दिन, महिना वा हप्तामा सीमित गरिएको प्रति पनि यो जोडीको असन्तुष्टि छ । ‘मेरा लागि त हरेक दिन भ्यालेन्टाइन डे हो,’ सन्जीव भन्छन् । 

भ्यालेन्टाइन डेका सन्दर्भमा साप्ताहिकले सामाजिक सञ्जालमा आयोजना गरेको फोटो प्रतियोगितामा विष्णुविक्रम शाहीको जोडी प्रथम भएका छन् । साप्ताहिकको फेसबुक पेजबाट सञ्चालन गरिएको प्रतियोगितामा सुरज सिर्जना पोखरेल र अर्जुन खपाङ्गीको जोडीले क्रमश: दोस्रो र तेस्रो स्थान हासिल गरे ।

पूर्वको स्वच्छ सफा र सुन्दर सहरका रूपमा चिनिएको पर्यटकीय धरानको सामाजिक सांस्कृतिक वातावारण खुला भएकाले नयाँ पुस्ताका युवा–युवतीहरु आफूलाई अलग देखाउन फेसन, मोडलिङ, म्युजिक जस्ता क्षेत्रमा स्थापित हुन चाहन्छन् ।

हिउँमा बस्ने हिममानव नै यती हो । यो हिमालयमा बस्छ । यो यती थियो र छ भन्ने विषयमा संसारभर तर्क–वितर्क चलिरहेको छ । सत्य के हो पछि थाहा होला, तर यदि छ भने यती नेपालको हो । किनभने हिमालको देश नेपाल हो ।

हङकङलाई कर्मथलो बनाएका किरात राईहरुले साकेला उधौली पर्व मनाए । हङकङको अग्लो डाँडाकोरुपमा परिचित ताईमो सानमा पर्वको आयोजना गरिएको थियो । लगभग ७ हजारको हारहारीमा किरात राईहरुको बसोबास रहेको हङकङमा विहानैबाट आफ्नो मौलिक भेषभुषामा सजिएर सहभागीहरु उधौलीमा पुगेका थिए ।

चिच्याएर वर माग्दा मनले चिताएको पुग्छ भन्ने धार्मिक विश्वास सत्यवती तालमा छ । चुरे र महाभारत क्षेत्रको सिमानामा पर्ने यहाँ सानो ताल छ । यति मात्र होइन, सत्यवती बाजेबज्यैको मन्दिर पनि छ । तालक्षेत्रमा तीन पटकसम्म कराउँदै वर माग्दै चिच्याएर घुम्ने गरिन्छ । तिनाउ गाउँपालिका–४, कोलडाँडा सत्यवती जंगलको बीच तालमा कात्तिकमै पूर्णिमा परेका बेला बढी भीड लाग्छ । 

अभिनेत्री ऋचा शर्मा विवाह बन्धनमा बाँधिएकी छिन् । अभिनेत्री शर्मा दिपेक्ष विक्रम राणासँग शनिबार वैवाहिक बन्धनमा बााधिएकी हुन् । दिपेक्ष क्यूएफएक्स गु्रप अन्तर्गत ललितपुरको लबिम मलका जनरल म्यानेजर हुन् । दुई वर्ष यताको प्रेम सम्बन्धलाई ऋचा र दिपेक्षले विवाहमा परिणत गरेका हुन् । 

नेवार समुदायमा तिहारका बेलामा मनाइने म्ह:पूजा मलाई निकै रमाइलो लाग्छ । यसमा ठूलाले सानाको शरीरको पूजा गरिन्छ । मेरो संयुक्त परिवार भएकाले हरेक वर्षको म्ह:पूजाको दिन विशेष हुन्छ । करिब २५ देखि ३० जना जम्मा भएर म्ह:पूजा गरिन्छ । परिवारका सदस्य धेरै भएकाले हामी पालैपालो म्ह:पूजा गर्छौं ।

करिब १० वर्षअघिको भाइटीकाका दिन सबैलाई भाइटीकाको शुभकामना छ, तर मेरा दिदीबहिनी नभएकाले भाइटीका छैन भनेर फेसबुकमा स्टाटस अपलोड गरें । उक्त स्टाटस गायिका कुन्ती मोक्तान दिदीले हेर्नुभएछ । उहाँले मलाई तत्कालै फोन गरेर हामी दिदीभाइको सम्बन्ध त छँदै छ, तर तपाईंका दिदीबहिनी हुनुहुन्न रहेछ त्यसैले यसपाली म तपाईंलाई भाइटीका लगाइदिन्छु भन्नुभयो । त्यसपछि मैले निरन्तर उहाँसँगै भाइटीका लगाउँदै आएको छु ।

तिहार मलाई मनपर्ने चाड हो । यो पर्वमा काग, कुकुर, गाई तथा गोरुको पूजा गरिन्छ । यो पक्ष मलाई अत्यन्तै मनपर्छ । धनकी देवी लक्ष्मीको पूजाको दिनले मन थप प्रफुल्लित बनाउँछ । यो दिन हरेकका घर–आँगन सिंगारिएका हुन्छन्, सबैतिर झिलिमिली हुन्छ । फूलमाला उनेर मूलढोका तथा झ्यालहरूमा लगाउने, लक्ष्मीपूजा गरिसकेपछि भैलो खेल्ने जस्ता कुरा मलाई असाध्यै रमाइलो लाग्छ ।

जब तिहार लाग्छ, समाजमा जुवाका अनेकन मझेदार किस्सा सुन्न पाइन्छ । तिहारमा जुवाडेहरूले त खालहरूमा दाउ लगाउने नै भए । कतिपय सर्वसाधारणले समेत यो फेस्टिब मुडमा मनोरन्जनका लागि तास फिटेकै हुन्छन् । सामान्य मानिसदेखि चर्चित सेलिब्रिटीसम्म तिहारमा तास नफिट्ने महिला–पुरुष विरलै फेला पर्छन् । अझ जुवा–तासका पारखीहरू दसैंदेखि नै खालमा जमिरहेका हुन्छन् । 

रोचक एवं घोचक किसिमका हास्यव्यंग्य प्रस्तुतिका लागि चिनिने सिस्नुपानीले तिहारको माहौलमा आफूलाई फरक रूपले प्रस्तुत गर्दै आएको छ । फरक यस अर्थमा कि तिहारको यो वातावरणमा सिस्नुपानीले प्रधानमन्त्री, पूर्व प्रधानमन्त्री, राजनीतिक दलका नेतादेखि सर्वसाधारणलाई एकै ठाउँ जम्मा पारेर मनोरञ्जक प्रस्तुति दिने गरेको छ ।

कुनै पनि घरमा सुख, समृद्धि, प्रसन्नता र शान्ती छ भने त्यसको कारण हो उक्त घरमा दाजुभाइ एवं दिदीबहिनीको सम्बन्ध सुमधुर र प्रेमिल छ । जुन घरमा पारिवारिक प्रेम,आत्मियता र सहयोगी भावना छैन त्यो घरमा दरिद्रता, गुनासो र अशान्ति बाहेक केहि हुँदैन । सम्पत्ति, सम्मान, पद र समृद्धि त्यतिबेला झल्किन्छ जतिबेला दाजुभाइ, दिदीबहिनीको प्रेम बाआमाले महसुस गर्न पाउनुहुन्छ र उहाँहरुको आँखाबाट हर्षका आँसु वर्षन्छन् अनि चाउरिएका अनुहारबाट मिठो हाँसो फुत्कन्छ ।

दसैंमा आफ्ना नजिकका कलाकारलाई घरमा बोलाएर जमघटको रमाइलो गरेका कलाकार किरण केसीचाहिँ तिहारमा मदनकृष्ण श्रेष्ठ र हरिवंश आचार्यको परिवारलाई मात्र बोलाएर जमघट गर्ने तयारीमा छन् । ‘दुई पाथी चामलको सेलरोटी बनाउँछौं । देउसी–भैलो टोलीलाई दिन नयाँ नोट साट्दैछु । घरमा टन्नै फूल भएकाले फूल किन्नु परेन’, किरण भन्छन्, ‘यसपटकको तिहारमा अघिल्ला वर्षको तिहार जस्तै छोटो सांगीतिक कार्यक्रम पनि राखेको छु ।

लक्ष्मीपूजाको दिन घरमा बनाइने रंगोली मलाई मन पर्ने अर्को पक्ष हो । मलाई अलिअलि मात्र रंगोली बनाउन आउँछ । घरमा रहँदा आमा तथा साथीभाइले रंगोली बनाउन सघाउँछन् । रंगोलीमा प्रयोग गरिने विभिन्न रंग मनमोहक मात्र देखिँदैनन्, ती रंगले विभिन्न भाव पनि प्रकट गरिरहेका हुन्छन् ।

देउसी–भैलो मलाई विशेष लाग्छ । पाँच–छ वर्ष अघिसम्म त म पनि देउसी खेल्थें, तर अहिले खेल्न छोडेको छु । घरमा देउसी, भैली खेल्न आउनेहरूलाई हेर्छु–सुन्छु । उनीहरूले देउसी–भैलो खेलेको हेर्दा मलाई आफूले खेलेको देउसी–भैलोको सम्झना आउँछ । त्यो क्षणले निकै नोस्टाल्जिक बनाउँछ ।

तिहार सांस्कृतिक पर्व हो । यो पर्व देउसी–भैलोका कारण समेत लोकप्रिय छ । समूहमा मिलेर देउसी–भैलो खेल्दै रमाइलो गर्न के युवा, के वृद्ध, के बालबालिका सबै लालायित हुन्छन् । कोही व्यक्तिगत रमाइलोका लागि देउसी–भैलो खेल्छन् । कतिपयले विभिन्न सामाजिक कार्य गर्न रकम संकलन गर्ने माध्यमका रूपमा पनि देउसी–भैलोलाई प्रयोग गर्छन् ।