नेपालको राजनीति र शासन व्यवस्थामा भारतीय प्रभाव कति पर्छ भन्ने आधिकारिक वा यथेष्ट प्रमाण छैनन्, तर छिमेकी देश भएका नाताले जो–कसैलाई नेपाल र भारतको राजनीतिप्रति चासो र चिन्ता भने हुने गरेको छ । यसै क्रममा अमर भूषणको हालै प्रकाशित पुस्तक ‘इनसाइड नेपाल’ मा नेपालमा भारतीय प्रभावलाई स्पष्ट पार्ने प्रयास गरिएको छ । 

सशस्त्र विद्रोह गरिरहेको तत्कालीन माओवादीका नेता पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’लाई फकाएर राजतन्त्र हटाउन भारतीय गुप्तचर संस्था ‘रअ’को विशेष भूमिका रहेको पुस्तकमा उल्लेख छ । रअकै पूर्व विशेष निर्देशक अमर भूषणले हालै सार्वजनिक गरेको उक्त पुस्तकमा पहिले राजतन्त्रलाई संवैधानिक बनाउन र पछि हटाउन गोप्य रूपमा भूमिका खेलेको कुरा बताइएको छ । 

यसै साता नेपाली बजारमा आउन लागेको ‘इनसाइड नेपाल’ २ सय २ पृष्ठको भएको एमाजोन डटकमले उल्लेख गरेको छ । अंग्रेजी भाषाको यो पुस्तकको समीक्षा डीएनए इन्डिया, इन्डियन एक्सप्रेस आदि पत्रिकाले प्रकाशन गरेका छन् । पुस्तकमा उल्लेखित अंशहरूले नेपालमा रअको प्रभावकारिता सशक्त र खुल्ला रहेको बताउँछ । 

पटक–पटक प्रचण्डसँग

पुस्तकमा तत्कालीन अवस्थामा सशस्त्र विद्रोह गरिरहेको माओवादीका अध्यक्ष प्रचण्डलाई रअले पटक–पटक भेटेर राजनीतिक घट्नाक्रमका सम्बन्धमा संवाद गरेको उल्लेख छ । राजनीतिक दलकै बलमा राजतन्त्र हटाउन प्रचण्डसँग रअले पटक–पटक आग्रह गरेको र रअकै डिजाइनमा दलहरू राजतन्त्रविरुद्ध उत्रिएको दाबी पुस्तकमा गरिएको छ ।

पहिलो चरणको भेटमा रअका प्रतिनिधिसँग प्रचण्ड निकै सशंकित भएको र पछि फकाउन सफल भएको पुस्तकको दाबी छ । किनभने प्रचण्ड रअका प्रतिनिधिहरूसँग निकै डराएको र असुरक्षित महसुस गरेको उल्लेख गरिएको छ । प्रचण्डले पहिचान लुकाइएका रअ ब्युरो प्रमुख जीवनाथनसँग ‘हामी राजाको शासनमा रहन्छौं वा लोकतन्त्रमा जान चाहन्छौं, तपाईंहरू यस विषयमा किन यति धेरै चासो लिनुहुन्छ ?’ भनेर प्रश्न गरेको पनि पुस्तकमा बताइएको छ । 

राजतन्त्र उन्मूलनमा रअ

नेपालको राजतन्त्रलाई संवैधानिक बनाउन वा उन्मूलन गराउन रअको भूमिका महत्वपूर्ण रहेको पुस्तकमा जनाइएको छ । सन् १९८९–९० मा नेपालको राजतन्त्रलाई संवैधानिक बनाउन सक्रिय भूमिका निर्वाह गरेको र आफू अनुकूल बनाउन हरहमेसा प्रयास गरेको पुस्तकको दाबी छ । पुस्तकमा नक्कली नाममा सक्रिय रअ प्रमुख जीवननाथले नेपालमा गोप्य रूपमा एजेन्टहरू परिचालन गरेको तथा राजा वीरेन्द्रको शासनकालमा विशेष युनिट नै खडा गरेको उल्लेख गरिएको छ । जीवननाथको भूमिका गोप्य रूपमा फरक सिद्धान्त र आस्था बोकेका राजनीतिक दलहरूलाई एकजुट बनाउने र राजतन्त्र फाल्ने थियो । जीवननाथ अरु कोही नभएर अमर भुषण नै भएको पुस्तकमा बताइएको छ ।

वि.स. २०४६ सालको जनआन्दोलनताका नै रअले राजतन्त्र हटाउने योजना बनाएको पुस्तकमा जनाइएको छ । सोहीबमोजिम तत्कालीन राजीव गान्धी सरकारले नेपालको आन्दोलनलाई सहयोग गर्ने र राजालाई दबाबमा राख्ने प्रयास गरेको थियो । उक्त पुस्तकको केही समीक्षामा भनिएको छ– त्यसपछि नेपालका सीमा नाकाहरू बन्द गरिएको थियो भने नेपालमा उपभोग्य सामग्रीको हाहाकार भएको थियो । तत्कालीन रअ प्रमुख एके बर्माले नेपालमा सशक्त अभियान चलाउन निर्देशन दिएको र त्यसपछि नेपाली नेताहरूले पटक–पटक रअका प्रतिनिधिहरूलाई भेटेको कुरा उल्लेख गरिएको छ । त्यही बेला राजा वीरेन्द्रले चीनसँग सहयोग मागेको कुरा पनि पुस्तकमा बताइएको छ । 

सन् १९६७ मा मध्यप्रदेशबाट प्रहरी सेवामा प्रवेश गरेका अमर भूषण पछि रअमा आबद्ध हुँदै भारत सरकारको सक्रिय गुप्तचर विशेषज्ञका रूपमा स्थापित भएका हुन । भारत झारखण्डका बासिन्दा भूषणका ‘स्क्याप टु नोवेअर’, ‘द जिरो कष्ट मिसन’ आदि पुस्तक प्रकाशित छन् ।