चलचित्र ‘देउता’को गीत ‘पिरतीको मीठो तिर्सना’ सम्झनुभएको छ भने त्यसमा अभिनेता राजेश हमालको नृत्य पक्कै बिर्सनुभएको छैन होला । अभिनेत्री सिर्जना बस्नेतसहित कोरससँग हमालले निकै जबरजस्त नाचेका छन् । बोल्ड संवाद र द्वन्द्वमा रुचाइएका यी अभिनेतालाई नचाउन कोरियोग्राफर राजु शाहलाई कति गाह्रो पर्‍यो भन्ने कथा भने बेग्लै छ । 

सन् १९९३ ताका तुलसी घिमिरेका दुई चलचित्र ‘दुई थोपा आँसु’ र ‘देउता’ रिलिज भए । दुवै चलचित्रमा राजुले नै कोरियोग्राफी गरेका थिए । ‘हुँदैन रेलिमाई’ गीतमा राजेशलाई जति नचाउन खोजे, सकेका थिएनन् । ‘यो क्षेत्रमा म नयाँ भएकाले मैले सोचेअनुसारकै नाच्नुपर्छ भन्ने दम्भ ममा थियो । उहाँले अहिलेलाई यो स्टेप छोडिदिऊ भन्दा मलाई यस्तै मोडलको नृत्य चाहिन्छ भन्ने अडान लिएँ’, राजु सम्झन्छन्, ‘दिनका दिन अभ्यास गराउँदा पनि सुटिङको समयमा सबै बिग्रन्थ्यो । केही उपाय नलागेपछि चलचित्रको सबै सुटिङ सकेर गीतको बाँकी सुटिङ कीर्तिपुरस्थित त्रिभुवन विश्वविद्यालयको बगैंचामा पूरा गर्‍यौं । त्यो गीत खिच्न निकै लामो समय लागेको थियो ।’

चलचित्र ‘दुई थोपा आँसु’को समयमा पनि राजुलाई अभिनेता भुवन केसीलाई नचाउन निकै सकस भयो । भुवनलाई पनि राम्रो नृत्य गर्न नआउने हुनाले राजुले आफ्नो सोचलाई नृत्यमा ढाल्न सकेनन् । चलचित्र ‘पापी मान्छे’ को गीत ‘तल तल तल तल बेसीमा मैच्याङ’ गीतमा अभिनेता अमृत लामालाई नचाउन राजुलाई उस्तै समस्या भएको थियो । तर, उनले गरेको मेहनत सफल भयो । राजुको अनुभवमा अमृत कुशल डान्सर नभए पनि गीत हेर्दा उनी डान्सरजस्तै देखिन्छन् । चलचित्र ‘माया नमार’को गीत ‘मुग्लिङपारि तरेर गण्डकी’मा अभिनेता रमित ढुंगानालाई नचाउन राजुलाई निकै कठिनाइ भएको थियो । ३ सयभन्दा बढी चलचित्रमा कोरियोग्राफी गरिसकेका राजुको नजरमा दिलीप रायमाझी, सुशील क्षेत्री, रमेश उप्रेती क्षमताअनुसार नाच्न सक्ने अभिनेता हुन् । यसमा उनी दिवंगत श्रीकृष्ण श्रेष्ठलाई पनि छुटाउँदैनन् । 

गोविन्द राई अहिले पनि कोरियोग्राफीमा सक्रिय छन् । २०४८ सालमा भिडियो चलचित्र ‘ज्वालामुखी’ र ‘चलचित्र’ नामकै सेल्युलोइड चलचित्रबाट सुरु गरेका गोविन्दले हालसम्म ३ सयभन्दा बढी चलचित्रमा कोरियोग्राफी गरिसकेका छन् । उनले पछिल्लो पटक कोरियोग्राफी गरेको चलचित्र ‘जाइरा’ हो । गोविन्दको बुझाइमा अहिलेको पुस्तालाई भन्दा पुरानो पुस्ताका कलाकारलाई नचाउन बढी मेहनत लाग्थ्यो । ‘पहिला कलाकार जस्तो थियो, उसलाई त्यही ढंगबाट नचाउनुपथ्र्यो । राजेश हमाल, भुवन केसी, शिव श्रेष्ठको पालामा अहिलेको जस्तो युट्युब च्यानल र इन्टरनेटको सहज पहुँच थिएन । नाच सिक्ने माध्यम पनि थिएन । हामीले जे सिकाएको हो त्यही सिक्नुपथ्र्यो’, गोविन्द सम्झन्छन्, ‘रिलमा काम गर्नुपर्ने भएकाले नेगेटिभ बचाउन र डेक जोगाउनका लागि भरपुर रिहर्सल गथ्र्यौं । निकै दु:ख हुन्थ्यो, तर रिजल्ट राम्रै आउँथ्यो ।’ राजेश हमाललाई भने ‘डान्सर’ जसरी नचाउन नसकिएको अनुभव उनको छ । उनको अग्लो शरीर र हट्टाकट्टा ज्यानले साथ नदिएको गोविन्दको बुझाइ छ । उनी पहिलाका कलाकारलाई नचाउन भन्दा पनि ‘प्ले’ गर्ने गरेको बताउँछन् । 

अहिलेका कलाकारले भने जसोतसो नृत्य सिकेका हुने भएकाले त्यति गाह्रो नहुने उनको अनुभव छ । उनी भन्छन्, ‘अहिलेको पुस्ता युट्युबबाटै सबै कुरा सिक्छन् । हरेक किसिमका नृत्य गर्न पोख्त छन् ।’ 

अभिनेता निखिल उप्रेती एक्सनमा जति बलियो देखिन्छन्, नृत्यमा उत्तिकै कमजोर छन् । उनी आफूलाई सार्वजनिक कार्यक्रममा नाच्न नजान्ने अभिनेताका रूपमा चिनाउँछन् । दुई वर्षअघि चलचित्र ‘पिँजडा ब्याक अगेन’ को गीत ‘यता पनि छैन’ को सार्वजनिक कार्यक्रममा निखिलले पत्रकारसामु आफूले नाच्न नसकेको स्विकारे । ‘मैले बल्ल बल्ल कम्मर हल्लाएको छु । तपाईंहरूले कम्मर हल्लाएको ठाउँमा ताली बजाइदिनुहोला’, उनले यसो भनिरहँदा अन्य कलाकार र पत्रकार हाँसेका थिए । निखिल अभिनीत आधा दर्जन चलचित्रमा कोरियोग्राफी गरेका रामजी लामिछाने भन्छन्, ‘निखिल दाइ खासै नाच्न जान्ने अभिनेता होइन, अन्तर्वार्तामा पनि भन्ने गर्नुहुन्छ । चलचित्रमा दुई जना अभिनेता हँुदा मलाईभन्दा अरूलाई नृत्यको जिम्मेवारी दिनु भन्नुहुन्छ । तथापि उहाँलाई मैले भैरव, निर्भय, किङ, पिँजडा ब्याक अगेनलगायतका चलचित्रमा नचाएँ ।’ रामजीका अनुसार निखिल मेहनत गर्छन्, तर एक्सनमा छवि भनेको भएकाले दर्शकले नै डान्सरका रूपमा स्विकार्दैनन् । निखिल उप्रेती र विराज भट्टमा देखिएको समस्या यही हो । विराजले साङ्लोमा निकै राम्रो नाचेपछि दर्शकले नृत्यमा चासो नराखेको रामजी बताउँछन् ।

चलचित्र ‘किन लाग्छ माया’को ‘यो मन ढुंगा भए’ गीतबाट कोरियोग्राफी सुरु गरेका रामजीले त्यसयता विराज भट्ट, निखिल उप्रेती, अनमोल केसी, पल शाह, आकाश श्रेष्ठ तथा सौगात मल्ललाई नचाइसकेका छन् । उनको कोरियोग्राफीमा सुहाना थापा, पूजा शर्मा, सारा सिर्पालीलगायतका अभिनेत्रीहरू पनि नाचेका छन् । ‘गीतमा पल बढी इन्जोय गर्छन् । हरेक स्टेप नोटिस गरेका हुन्छन् । नृत्यमा समर्पित भएर काम गर्ने अभिनेताचाहिँ अनमोल नै हुन् । उनीजस्तो अरू देखेको छैन’, रामजी भन्छन्, ‘त्यसो त पछिल्ला पुस्तामा लगाव छ ।’ उनी अहिले ‘मेरो हजुर–४’ का लागि अनमोललाई घरमै अभ्यास गराइरहेका छन् ।

कोरियोग्राफर कविराज गहतराज व्यस्त कोरियोग्राफर हुन् । झन्डै ३ सय चलचित्रमा कोरियोग्राफी गरिसकेका उनलाई कलाकार नचाउन खासै गाह्रो लाग्दैन । ‘आफूले नचाउने कलाकारको क्षमता कस्तो छ भन्ने मुख्य हो,’ कविराज भन्छन्, ‘मैले भुवन चन्द, करिश्मा मानन्धर, प्रियंका कार्की, दिलीप रायमाझी, गौरी मल्ल, शिव श्रेष्ठलगायतका पुराना र नयाँ कलाकारलाई नचाएको छु । अहिलेको समयमा दिलीप र प्रियंका राम्रो नाच्न जान्ने कलाकार हुन् ।’

अलि–अलि रिस

आफूले सिकाएको कुरा पूरा नहुँदा झोक चल्नु स्वाभाविक हो । आफूले सिकाएको स्टेप कलाकारले नपछ्याउँदा अलि–अलि कोरियोग्राफरलाई पनि झोक चल्छ नै । तर, उनीहरूले यसलाई सामान्य रूपमा लिन्छन् र सम्हाल्छन् । कविराज भन्छन्, ‘म कमै मात्र रिसाउँछु । कलाकारलाई आफूले स्टेप सिकाउने हो, त्यो गर्न नजाने अझ राम्रोसँग गर्न भनेर प्रोत्साहन गर्ने हो ।’

कोरियोग्राफर राजुको कलाकारको नृत्य क्षमता हेरिसकेपछि रिसाउने वातावरण नबन्ने बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘सुरु–सुरुमा केही रिस त उठ््छ । तर, कलाकारको शैली र क्षमता बुझ्दै गएपछि यतिसम्म निकाल्न सकिन्छ भन्ने सोचेर नै काम लगाइन्छ ।’ कोरियोग्राफर रामजीलाई पनि त्यस्तै लाग्छ । ‘रिसभन्दा पनि यो स्टेप गरिदएको भए हुन्थ्यो भन्ने मनमा हुन्छ । तर, कतिपय कुरामा हामीले प्रतिक्रिया दिइहाल्नु हुँदैन,’ रामजी भन्छन्, ‘कलाकार आफैंले इम्प्रोभाइज गरिदिए राम्रो हुन्थ्यो । भित्र–भित्र अलि अलि रिस त जसलाई पनि उठिहाल्छ नि ।’

म्युजिक भिडियोले सजिलो

पछिल्लो समयमा धेरै चलचित्रका कलाकारहरू म्युजिक भिडियोमा पनि उत्तिकै सक्रिय छन् । पल शाह, आकाश श्रेष्ठ, स्वस्तिमा खड्का, पुष्प खड्का, प्रियंका कार्कीलगायत म्युजिक भिडियोमा देखिन्छन् । डान्सिङ नम्बरका गीतमा देखिने यी कलाकारलाई नचाउन निकै सजिलो भएको छ । ‘९० प्रतिशत अभिनेत्रीहरू पहिला नै नाच्न तयार भएर आएका हुन्छन् । भिडियोमा कलाकारलाई कसरी काम गर्ने भन्ने सिकाइएको हुन्छ, जसले गर्दा केही सजिलो हुन्छ । तर अभिनेताहरूको समय जिमखानामै बित्ने भएकाले उनीहरूमा नृत्यको कमैमात्र ज्ञान हुन्छ,’ राजु भन्छन्, ‘अहिले केही मात्र पुरुष अभिनेतामा नाच्नु पनि पर्छ है भन्ने ज्ञान आउन थालेको छ । तर, उनीहरूले अझै पनि मेहनत गर्नुपर्ने देखिन्छ ।’

रामजी पनि भिडियोले कोरियोग्राफरलाई केही सजिलो बनाएको बताउँछन् । ‘भिडियोले धेरै सहयोग त गरेको होइन, तर पनि केही कलाकार भिडियोमा पनि नाच्ने भएकाले हल्का सजिलोचाहिँ भएको छ’, उनले भने । पछिल्लो समय वसन्त श्रेष्ठ, कमल राई, प्रदीप श्रेष्ठ, शिव विक, गम्भीर विष्ट, महेश गोदार, शंकर बीसी, बब्बु थापा, दिनेश पाख्रिन, रेनेशा राई, हिमग्याप टासीलगायतका कोरियोग्राफर कलाकारहरूलाई नचाइरहेका छन् । उनीहरूको सुख–दु:ख पनि उस्तै छ ।