विशेषगरी तीन महिनाभन्दा कम तथा सात–आठ महिना पुगिसकेका गर्भवतीहरूको विशेष स्याहार गर्नुपर्छ । तीन महिना नपुगेका गर्भवतीहरूमा शारिरिक दौडधूप तथा मानसिक तनावका कारण गर्भ खेर जाने सम्भावना बढी हुने भएकाले गर्भवतीले लामो यात्रा गर्ने, भारी बोक्ने, धेरै दौडधूप गर्ने तथा तनावमा बस्ने जस्ता काम गर्नु हुँदैन ।

पीआईडी भएको अवस्थामा बिशेषगरी तल्लो पेट दुख्ने, ढाड दुख्ने, यौनाङ्ग चिलाउने, मन्द ज्वरो आउने हुन्छ । योनिमार्गबाट सेतो पानी तथा पीप बग्नु वा गन्हाउने पानी आउनु यो रोगको प्रमुख लक्षण हो । पीआईडी भएका महिलाहरूमा मानसिक तनाव पनि हुने गरेको पाइन्छ । कसै–कसैलाई यस्तो अवस्थामा खानामा रुचि नलाग्ने, टाउको दुख्ने आदि हुन सक्छ ।

२० वर्ष नाघेका करिब एकतिहाई महिलामा कम्तीमा एक पटक यूटीआई भैसक्ने तथ्याङ्कले देखाउँछ । पानी कम सेवन गर्ने तथा पिसाब मार्गको पत्थरीले पनि यूटीआईको सम्भावना बढाउँछ । यूटीआई पुरुषलाई नहुने त होइन, तर तुलनात्मक रूपमा महिलालाई बढी हुन्छ ।

अण्डवाहिनी नली, अण्डाशयको संक्रमण, थाइराइड तथा अन्य हार्मोनको असन्तुलन, पोलिसिटिक ओभरियन सिन्ड्रमजस्ता रोगले पनि महिनावारी रोकिन सक्छ । महिनावारी रोकिएको कारण पत्ता लगाउन विभिन्न परीक्षणहरू गर्नुपर्ने हुन्छ । यस्ता धेरै अवस्थामा सामान्य औषधि सेवनबाटै समस्याबाट मुक्ति प्राप्त गर्न सकिन्छ । केही अवस्थामा भने लामो समयसम्म औषधी सेवन गर्नुपर्ने हुन सक्छ ।

किशोरावस्थामा हुने यो समस्यालाई हाइपोमेनोरेजिया भनिन्छ । यस्तो अवस्थामा महिनावारी दुई दिनभन्दा कम हुने तथा थोरै रगत जाने हुन्छ । यस्तो हुनुको कारण गम्भीर नभएर धेरैजसो अवस्थामा मानसिक तनाव, चिन्ता आदि भएको पाइन्छ ।

बच्चा पाइसकेपछि वा नपाउँदै पनि कसै–कसैमा महिना नपुग्दै वा महिनामा दुई–तीन पटक पनि एक–दुई दिन थोरै–थोरै रगत देखा पर्न सक्छ । समान्यतः यो हार्मोनल असन्तुलनका कारण हुन्छ । धेरै महिलामा यो बिस्तारै आफैं निको भएर जान्छ । धेरै रगत खेर गएको अवस्थामा भने उपचार गराउनुपर्ने हुन सक्छ ।

गर्भावस्थामा पनि पिसाबको संक्रमण हुन सक्छ र त्यस्तो हुँदा औषधी सेवन गर्नुपर्ने हुन्छ । केही औषधीले भने गर्भको शिशुमा असर गर्न सक्छ, ती औषधी गर्भावस्थामा सेवन गर्नु हुँदैन । तपाईंले प्रयोग गरेको औषधी कुन थियो भन्न सकिएन, तर केही मात्रामा प्रयोग गर्दैमा गर्भमा असर परेको होला भन्न सकिँदैन ।

गर्भधारणका लागि एउटा शुक्रकिट मात्र चाहिन्छ तर एकपटकको वीर्य स्खलन (इजाकुलेसन) मा लाखौ शुक्रकीट निष्कासन हुन्छन् । कुनै–कुनै अवस्थामा वीर्य स्खलनभन्दा अघि पनि केही माक्रामा वीर्य निष्कासन हुन्छ र त्यसमा शुत्रकिट रहने भएकाले गर्भ रहन सक्छ । 

पाठेघर झिकिएको भए पनि योनिमार्ग झिकिएको हुँदैन, तर आङ खसेर योनिमार्गबाट पाठेघर झिकिएको अवस्थामा योनिमार्ग सानो हुन सक्छ । त्यस्तो अवस्थामा यौनसम्पर्क गार्‍हो वा पीडादायक हुन सक्छ । अन्य अवस्थामा शल्यक्रिया गरेर पाठेघर झिकिए पनि यौनसम्पर्क गर्न मिल्ने र सामान्य हुन्छ ।

मेरी श्रीमतीको योनिमा सानो मासु पलाएजस्तो भएको छ, जुन हल्का रातो रंगको छ । के कारणले यस्तो भएको हो र त्यसका लागि हामीले के गर्नुपर्छ ?

परिवार नियोजनको साधन प्रयोग नगर्ने अनि गर्भ पनि नचाहिने हो भने त्यसका लागि यौनसम्पर्क नै नगर्नु सबैभन्दा राम्रो उपाय हो । यसबाहेक प्राकृतिक उपायहरू अपनाउन सकिन्छ । नियमित २८–३० दिनमा महिनावारी हुने महिलामा समान्यत: महिनावारी सुरु भएको ९ देखि १९ दिनसम्मको समयलाई असुरक्षित समय भनिन्छ । 

कुनै–कुनै बेला पिसाबको संक्रमणले पनि ढाड तथा पेटमा पीडा हुन सक्छ । तातो रबर ब्यागले सेक्दा तथा आराम गर्दा पीडा कम हुन सक्छ । यस्तो अवस्थामा चिकित्सकको सल्लाहमा मात्र औषधि सेवन गर्नुपर्ने हुन्छ । तत्काल पीडा कम गर्न ढाडमा मल्हम लगाउन सकिन्छ ।

धेरै महिलामा आफैं महिनावारी सुरु हुन्छ र कसै–कसैमा महिनावारी सुरु नभए पनि गर्भ रहन सक्छ । तीनमहिने सुईकै कारणले तपाईंको महिनावारी नभएजस्तो देखिन्छ । यस्तो अवस्थामा तपाईंलाई गर्भको चाहना भएपछि तीनमहिने सुई छोड्न सक्नुहुन्छ, तर त्यसका लागि केही समय अझै पर्खनुपर्ने देखिन्छ ।

म २५ वर्षीया गृहिणी हुँ । हाम्रो चार महिनाको छोरा छ । मेरो महिनावारी सुरु भएको छैन । मेरो बाबुले दूध खाँदैछ । यो अवस्थामा मैले परिवार नियोजनको कुन साधन प्रयोग गर्नु उपयुक्त हुन्छ ? परिवार नियोजनको साधनले स्तनपान गरिरहेको शिशुको स्वास्थ्यलाई असर त गर्दैन ?

यस्तो अवस्थामा गर्भवती महिलालाई बचाउन पनि तुरुन्त शिशु जन्माउनुपर्ने हुन सक्छ र तपार्इंको पनि त्यसैक्रममा शल्यक्रिया गरिएको हुन सक्छ । तपाईंले अब फेरि सन्तान जन्माउँदा दुईवटा सम्भावित खतरा छन् । पहिलो त प्रिग्नेन्सी इन्ड्युस्ड हाइपरटेन्सन र दोस्रो पुन: शल्यक्रिया अर्थात् सिजरियन डेलिभरी ।